Konu 200-201: 1- Hinduizm İnancındaki Surya-Namaskar ile İslam’daki Namaz Benzerliği 2- Surya Namaskar

SİTE DİZİNİNDEKİ 200. KONU
Hinduizm İnancındaki Surya-Namaskar ile İslam’daki Namaz Benzerliği

Namaz kelimesi Hindistan çıkışlı olup, Farsça’dan Türkçe’ye geçmiş bir kelimedir. Sanskritçe ve Hintçe’de “Namaste ya da Namaskar”; selamlama, eğilme, saygı ile eğilme, dua etme, yay halinde selamlama anlamlarına gelir.[30] Sanskritçe, eski Hint dillerindendir.[31] Yine Sanskritçe ve Hintçe’de “Surya-Namaskar” ise; Güneş’i selamlama, Güneş’e dua etme, Güneş’e eğilme, Güneş’e yay halinde saygı gösterme anlamlarına gelir. Surya Sanskritçe’de ve Veda dininin Tanrılarından Surya, Güneş anlamına gelmektedir.[30]

Çeşitli Surya Namaskara hareketleri (Düzenleme: Alper Çadıroğlu)

Namaz kelimesinin Arapça’daki karşılığı “Salat”tır: Namaz ve salat aynı anlama gelmektedir. Salat; bağlanma, saygı sunma, dua etmek anlamlarına gelir.[30] Namaskar, Hindistan’ın hemen batısında olan İran’daki Farsça’ya “Nomaz veya Nemaz” olarak geçmiştir. Nemaz, Mecusilerin “ateş önünde eğilme”si anlamına gelmektedir. 1038-1308 yılları arasındaki Selçuklular, Orta Asya ve Orta Doğu’ya hâkimdiler yanı sıra İran da toprakları içindeydi. Selçuklular’ın devlet dili Farsça idi, Farsça olan nemaz da ilerleyen zamanlarda Selçuklular ve Osmanlılar dönemlerinde Türkçe’ye “Namaz” olarak aktarılmıştır. Sanskritçe ve Farsça; Hint-Avrupa dil ailesindeki dillerdendir.[30][32][33]

İslam’daki namaz ile Hinduizm’deki yoga arasında benzerlikler görmekteyiz. Namaza en çok benzeyeni ise Surya Namaskar Yoga’sı yani Güneş’i Selamlama Yogası’dır. Namazda veya yogada, içe dönük ruhsal bir yolculuğa çıkılarak Tanrı veya Kurtuluş’a ulaşma hedeflenir. Peygamber olmadan önce ticaret ile uğraşan Muhammed, çeşitli yerlere yaptığı seyahatler sırasında Budist veya Hindu rahiplerle tanışmış ve onların inançlarındaki ritüellerini öğrenmiş olması, ihtimaller arasında bulunabilir. Muhammed ticaret ile uğraştığından birçok yere ticaret adına seyahate çıkmıştır, yaptığı Yemen seyahati sonrasında mağarada derin düşüncelere dalması ve buna derin düşünce yani tefekkur demesi, Hinduizm inancındaki meditasyona benzemektedir. Bazı Hintli kaynaklarda Yemen ve civarlarında kervan ticareti yapan ve orada bulunan bazı Hintli bilginlerle uzun sohbetler eden bir Arap’ın var olması, yanı sıra Hintli bilginler gittikten sonra bu kişinin onlardan aldığı dinsel bilgileri Arap tüccarlarına sorarak kayda geçirmiş olması bilgiler arasındadır.[33][34][35]

İslam’dan önce Namaz veya Namaz benzeri ibadet vardı. İslam inancında Hz. Muhammed Miraç’a yükseldiğinde namaz şekli değil namaz vakitleri 5 vakit olarak teyit edildi, bilgisi mevcuttur. Yani Kur’an veya Tanrı veya İslam dini, olmayan bir şeyi yapacaksınız değil, var olan namaz veya namaz benzeri ibadetlere devam edeceksiniz, demiştir.

Kur’an’da doğrudan namaz nasıl kılınır anlatılmamakla birlikte; ayakta durarak, rükû ederek ve secdeye kapanarak namaz ibadetinde olması gerekenler vurgulanmıştır. Ayrıca; doğrudan 5 vakit vurgulanmamakla birlikte sabahtan geceye kadar belirli zamanlarda yaklaşık 3 veya 5 vakit olması yönünde vurgu yapılmıştır. İslam’daki namaz; ayakta durmak, elleri baş hizasında açmak, elleri ortada birleştirmek, rükû ve secde olarak genelde beş hareketten oluşur. Bu duruşlarda çeşitli dualar, ayetler veya sözcükler tekrarlanarak söylenir. Namaz, Kur’an’ın birçok yerinde geçmektedir ama İslam’ın 5 Şartı Kur’an’da yazmamaktadır; 5 Şart, Hz. Muhammed’in sözleri ve buna parelel olarak çeşitli hadisler sayesinde oluşturulmuştur, namaz da islamın 5 şartından biridir.

Ek olarak, İslam’dan önceki Hindu/Vedik uygulamalarında günde 5 vakit/kere Namaskara ve/veya Nama-Yajna -kılınması- ritüeli vardı: Ritüel öncesi -abdestteki gibi- vücudun 5 beş farklı yeri suyla temizlenirdi.[33]

 

SİTE DİZİNİNDEKİ 201. KONU
Surya Namaskar

Surya Namaskar, Hinduizm inancındaki yoga içerisindeki asanalar yani fiziksel duruşlarla alakalı bir tapınım veya ibadettir. Düşünce, nefes kontrolü ve fiziksel duruş eşliğinde Tanrı’ya ya da Tanrılara veya Aydınlık’a ya da Kurtuluş’a ulaşmak için bu duruşlar sırasında mantralar ya da dualar tekrarlanarak söylenmektedir. Surya Namaskar ilk olarak MÖ 1500-1200 yıllarında yazılmış olan Hindu kutsal metinleri arasında bulanan Rig-Veda’da geçmektedir. Bu tarihlerde Güneş Tanrısı olan “Surya”ya farklı duruşlarla yay şeklinde selamlama veya dua etme anlamını taşımaktadır. Bu dönemlerde ve devam eden Hinduizm dönemlerinde; MÖ 800-400’lerde Upanişad yazıtlarında, MÖ 500-300’lerde Bhagavad-Gita metinlerinde, MÖ 300-200’lerde Patanjali’nın Yoga Sutra’ları adlı eserinde yoga külliyatı çerçevesinde çeşitli ahlaki değerler, mantralar-dualar, düşünme teknikleri – meditasyon, nefes kontrolleri, fiziksel duruşlar ve hareketler kapsamlıca ve fazlaca anlatılmaktadır. Yüzlerce fiziksel duruş (asana) Hindu kutsal metinlerinde tespit edilmiştir. Ayrıca Surya Namaskar’ın yanı sıra Chandra Namaskar yani Ay’ı Selamlama gibi ibadetler de bulunmaktadır.

Surya Namaskar ibadetinde 7 farklı duruş pozisyonu vardır: Toplamda 5’i ikişer kere, 2’si birer kere olmak üzere 12 hareket yapılır. Bu hareketlerin yapıldığı sırada şu mantralar tekrarlanarak söylenmektedir:

1. Om Mitrāya Namaha “Her şeyin dostu Olana Selam” |  2. Om Ravaye Namaha “Parlayana Selam” | 3. Om Suryaya Namaha “Eylemi Verene Selam” | 4. Om Bhanave Namaha “Aydınlatana Selam” | 5. Om Khagaya Namaha “Gökyüzünde Hareket Edene Selam” | 6. Om Pushne Namaha “Güç ve Gıda Verene Selam” | 7. Om Hiranya Garbhaya Namaha “Altuni Evrensel Öze Selam” | 8. Om Marichaya Namaha “Güneşin Işınlarına Selam” | 9. Om Adityaya Namaha “Aditi (Kozmik anne)’nin oğlu Güneşe Selam” | 10. Om Savitre Namaha “Güneşin Harekete Geçirici Gücüne Selam” | 11. Om Arkaya Namaha “Övülmeye Layık Olana Selam” | 12. Om Bhaskaraya Namaha “Aydınlanmaya Yol Açana Selam”

Surya Namaskara hareketleri (Düzenleme: Alper Çadıroğlu)

Hinduizm külliyatı inançlarında Güneş’e karşı durularak, günde bir kere veya günün belirli bölümlerinde yapılmak suretiyle, farklı duruşlar sırasında tekrarlanan mantralar veya dualar eşliğinde Surya Namaskar ibadeti, eski tarihlerden günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır.[30][33][34][36]

___________________
[30] Osman İmamoğlu, Ahmet Naci Dilek, “Common Benefits of Prayer and Yoga on Human Organism / Namaz ve Yoganın İnsan Organizmasındaki Ortak Faydaları”, International Journal of Science Culture and Sport, 4: SI 2, Eylül 2016, <http://www.iscsjournal.com/Makaleler/1125515795_si2_61_iamaoglu.pdf> Erişim: Temmuz 2017, s. 639-651.
[31] Ayrıca Sanskritçe, Latince ve Yunanca dilleri benzer olup bu diller tek bir dilden türemiş olabilir. Ramazan Demir, “Arap Dilinde ‘Fıkhu’l-Luga’ ve ‘İlmu’l-Luga’ Terimlerinin Kullanımı, Tanımı, Konusu ve Gayesi“, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 23, Ocak 2011, <http://www.ifdergisi.sakarya.edu.tr/article/view/1052000023/1052000022> Erişim: Nisan 2018, s. 186.
[32] Metin Kılıç, “Haniflik El Kitabı”, 2. yayım, Aralık 2009, <https://books.google.com.tr/books.­..> Erişim: Mayıs 2012, 3. Bölümün sonu. (Google-Kitaplar’dan bakılmıştır.)
[33] Purushottam Nagesh Oak, “Was Kaaba a Hindu Temple?” -Kabe Bir Hindu Tapınağı Mı?-, Hinduism, 2004, <http://www.hinduism.co.za/kaabaa.htm> Erişim: Mayıs 2012.
[34] Betül, age., s. 50, 64, 70, 71.
[35] Adnan Siddivho Çabuk, Bay E., “Hz. Muhammed Meditasyon Yaptı Mı? Namazın Yogayla Benzerliği Var Mı?”, Röportaj: Lilay Koradan, Genç Gelişim Dergisi, 2008, <http://thenomad17.blogspot.com/2010/08/> SGT: 12 Ağustos 2010, Erişim: Mayıs 2012. (Araştırmama göre Lilay Koradan’ın Adnan Siddivho Çabuk ve Bay E. ile yaptığı bu röportaj Genç Gelişim Dergisi, Tempo ve Aktüel dergilerinde yayımlanmış: Tempo dergisi kapanmış, diğer iki derginin internet sitesinden de bu yazı silinmiş.)
[36] R. Narayanaswami, “Surya Namaskar: 12 Postures Of Surya Namaskar”, 2009, <http://rnarayanaswami.net/yogapdf/SURYANAMASKAR.pdf> Erişim: Temmuz 2017, s. 1-12. Çiğdem Öner, “Surya Namaskar: Güneşe Selam”, 2014, <http://www.cigdemoner.com.tr/surya-namaskar-gunese-selam/> Erişim: Temmuz 2017.

 

Vardığım Sonuç: Günümüz namaz ibadetinin kökenleri (en azından öncüllerinden ve kökenlerinden birisi) Hinduizm inançlarına dayanmakta olup Hindu inançlarıyla etkileşime girmiş olması muhtemel gözükmektedir.

Nitekim:
• İslam’dan önce Hindu İmparatorluğu’nun hüküm sürdüğü yerler arasında Arabistan’ın da olması ve oluşacak inanç etkileşimleri.
• İran’ın Farsça dili ile Hindistan’ın Sanskritçe dili, Hint-Avrupa dil ailesi içinde yer alan dillerdendir ve birbiriyle etkileşim halinde olmuşlardır. İran ya da Perslerin, Hindistan ve inançlarıyla etkileşim halinde iç içe olması, İran’ın Farsça dilindeki birçok kelimenin Hint dili olan Sanskritçe’den gelmesi, İran bünyesinde ~MÖ 850 ve MS 650 yıllarında Persler, Medler, Ahamenişler ve Sasaniler gibi etkili olmuş İran halkları veya imparatorlukları, Arabistan’a yakın olduklarından Araplarla inanç etkileşimine girmiş olduğunu göstermektedir.
• Hinduizm ve özellikle Budizm öğrencilerinin Arabistan dâhil olmak üzere Asya’nın çoğu yerine dinsel inançlarını yaydıkları bilinmektedir.
• Muhammed’in ticaret ile uğraşması, ticaret yapmak için Suriye, Yemen, Arabistan Yarımadası ve yukarısına yaptığı seyahetler sırasında farklı inançlarla tanışmasını ve çeşitli kültürleri öğrenmesini bilmekteyiz.
• ~MÖ 500 ve MS 1100 tarihlerindeki “Baharat Yolu” ve ~MÖ 200 ve MS 1400 tarihlerindeki “İpek Yolu” güzergâhı üzerinde Hindistan ve Arabistan’ın da bulunması sonucunda buradaki toplumlar ticaret, kültür ve din gibi alışverişler yapmışlardır.

Yoga Hareketlerinden Birkaçı. BETÜL, Sabiha. “Huzura Sekiz Adım: Yama-Niyama-Asana”, s. 50, 64. Çizim © Sabiha Betül (Ek Düzenleme: A. Çadıroğlu)

İşte bu sebeplerden dolayı, Hinduizm ile İslam’ın birtakım -temel- özelliklerinin birbirine benzediğini görürüz, mesela:

• İslam’daki Kabe tapınağının, Hinduizm’deki Garbha ve Kapilash tapınaklarına;
• İslam’daki Kabe’de bulunan siyah kutsal taş Hacer-ül Esved’in, Hinduizm’deki tapınaklarda bulunan Shiva Lingam veya Shangay Ashweta adlı siyah kutsal taşa;
• İslam’daki Namaz ibadetinin, Hinduizm’deki yoga içerisindeki Namaskar ibadetine benzediğini kaynaklar bize göstermektedir.[37] Şu an Hindistan’a gitsek bunları bir bir görürüz.[38]

İslam’daki bu 3 unsurun, Hinduizm’deki bu 3 unsurdan etkilendiği muhtemel gözükmektedir.

Tabii.­.. Hayvanlar arasında güçlü veya önder olanın önünde başını yere eğme figürü, senin gücünü kabul ettim manasına gelmektedir. Homo sapiens’in[37] (İlk İnsanların – 200 bin yıl önce[39]) oluşumundan bu yana ve/veya tarıma geçiş[37] (∼10 bin yıl önce[40]) öncesinde ve sonrasında insanlar; anne-babalarının önünde, grup liderine, krallara, firavunlara, hükümdarlara veya Tanrılara saygı mahiyetinde alnını yere değdirerek eğilme olarak yapılan tavırlar tabii ki namazın gerçek kökenidir. Bununla beraber -veya sonrasında- İslam dininden önce, namaz benzeri Tanrılara dua etme Sümer-Babil-Mısır külliyatında da var olmakla birlikte, MÖ 1500’lerde Hinduizm’de Surya Namaskar olarak Güneş Tanrısı’na yapılan namaz benzeri ibadet, MÖ 300’lerde Sabiilerdeki kuzeye dönülüp günde 7 kere yapılan namaz benzeri ibadet namazın oluşumunda etkili olmuştur diyebiliriz. Bu sayılanlar arasında Hinduizm inançlarının namaza etkisi daha fazla gibi gözükmektedir.[37]

Kur’an’daki Analizi

Kur’an: Nisa 103 Namazı bitirdiğinizde, Allah’ı ayaktayken, otururken ve yan yatarken zikredin. Artık ‘güvenliğe kavuşursanız’ namazı dosdoğru kılın. Çünkü namaz, mü’minler üzerinde vakitleri belirlenmiş bir farzdır.

___________________
[37] Bu bölümdeki ilgili diğer konuların ve genel bilgi kapsamındakilerin kısaca birleştirilmesi olup yazarın vardığı sonuçtur. Ayrıca bk. Oak ags. ve bu sitedeki yazıma bk. (Dizin 233-249).
[38] Videolar için: Uğur Çiğdem, “Varanasi Güneşe Tapınma ve Namaz (Namaskar)“, 11 Aralık 2015, <https://youtu.be/zjaoJsOW4jQ>; IndiaTV, “How similar is Surya Namaskar to Namaz?“, [TV Programı], 29 Mart 2017, <https://youtu.be/KDtdX6UbzKY>; Yoga Arena, “Learn Step by Step Surya Namaskar“, 16 Ekim 2014, <https://youtu.be/kS4YA1z8fsc> Erişimler: Nisan 2018.
[39] Bu sitedeki yazıma bk. (Dizin 92).
[40] Bu sitedeki yazıma bk. (Dizin 126).